Welkom en opening 
De conferentie werd geopend met een welkomstwoord van Rianne Letschert, rector magnificus van de Universiteit van Maastricht en Frank Baaijens, rector magnificus van de Technische Universiteit Eindhoven. Rianne valt meteen met de deur in huis en vertelt over de position paper met de titel “Ruimte voor ieders talent”, die later die dag zal worden overhandigd aan de huidige Minister van Onderwijs, Ingrid van Engelshoven. Ze benadrukt dat het belangrijk is dat er verandering komt in het systeem van erkennen en waarderen van wetenschappers. Tot op heden worden wetenschappers vooral beoordeeld op onderzoeksprestaties, terwijl ze op vele andere vlakken kunnen excelleren. Het doel is om het systeem beter aan te laten sluiten op de kerntaken van de universiteiten op het gebied van onderwijs, onderzoek en impact, net als patiëntenzorg voor onze UMC’s. Bovendien moet de waardering die de wetenschappers krijgen beter aansluiten bij de behoeften van de maatschappij, aldus Letschert. 
Ze roept op om te kijken naar talent en kracht van de academici en te kijken naar de doceerkwaliteiten en de impact in plaats van dat deze academici hun carrière voornamelijk bouwen en hogerop komen door het doen van research. Door een verandering in de manier waarop een universiteit haar wetenschappelijke staf erkent en waardeert, verbeteren ook de carrièrekansen van velen. Ze spreekt de hoop uit dat deze dag nog meer inspiratie zal geven. 
Frank Baaijens van de TU Eindhoven is van mening dat er meer dynamiek, maar zeker ook balans moet komen in het carrière pad dat wordt bewandeld door de wetenschappelijke staf binnen een universiteit. De academici die open science mogelijk maken en bijdragen aan het maatschappelijk belang van een onderzoek moeten volgens hem meer worden gewaardeerd. Aandacht en erkenning voor academisch leiderschap mogen hierbij niet ontbreken. Het zijn immers de betrokken leiders die het talent aantrekken en ontwikkelen. Ook de fondsverstrekkers in Nederland staan achter de transitie.

Veranderend landschap op het gebied van onderzoek en innovatie 
Bregt Saenen van de EUA legt uit waar zijn organisatie voor staat. De EUA speelt een vertegenwoordigende rol namens universiteiten van 48 Europese landen. Het orgaan zorgt ervoor dat elke individuele stem van een universiteit wordt gehoord op het moment dat er beslissingen worden genomen die van invloed zijn op de activiteiten. Verder beschikt het over een unieke expertise in hoger onderwijs en biedt het een platform voor het uitwisselen van ideeën tussen universiteiten onderling. Hij is van mening dat we bij het veranderen van het huidige beloning- en waarderingssysteem zaken simpeler moeten benaderen en samen goed moeten nadenken hoe we deze veranderingen ook daadwerkelijk doorvoeren. Bij de veranderingen zijn draagvlak onder wetenschappers, aansluiten bij initiatieven uit het veld en samenwerking op nationaal niveau erg belangrijk. Het effectief implementeren van deze veranderingen vereist daarnaast internationale steun. Anders bestaat het risico dat veranderingen in het systeem in Nederland op korte termijn negatieve gevolgen kunnen hebben voor de ontwikkeling, reputatie en financiering van het Nederlandse onderzoek. Om dit te voorkomen, is het daarom van belang om ook andere landen binnen en buiten de EU te overtuigen om ook vernieuwingen door te voeren. De Nederlandse universiteiten maken zich gezamenlijk sterk en vormen coalities met internationale partners.   

Het Gent Model 
Rik van de Walle, rector Universiteit van Gent presenteert uitvoerig het zogenoemde Gent Model. De universiteit van Gent heeft als voorloper drastische veranderingen doorgevoerd op het vlak van carrière en evaluatie van academici. Deze veranderingen hebben ertoe geleid dat de focus ligt op de ontwikkeling van talent, persoonlijke groei en loopbaanbegeleiding van de wetenschapper binnen de universiteit. Hij vindt dat niet alleen moet worden gekeken naar het individu, maar ook naar de omgeving van de academicus. Het is een illusie om te denken dat je als academicus op alle vlakken hoog scoort. De een heeft meer affiniteit met kennis overdragen door veel te doceren en de ander is op het gebied van onderzoek doen helemaal in zijn of haar element. Het hoofdzakelijke plan luidt: Degene die goed presteert, krijgt promotie. Dus ongeacht wat je collega doet. Hiermee wordt de eindeloze concurrentiestrijd van collega’s onderling in de kiem gesmoord en daarmee een hoop frustratie weggehaald. Hij verwijst hierbij naar de explosieve groei in de laatste jaren van burn-out bij academici die onder een veel te hoge druk móeten presteren. De begeleiding van een goede HR-expert tijdens de carrière mag hierbij volgens hem niet ontbreken. Hervorming is volgens hem niet haalbaar zonder een heldere kijk en ideeën. De top van de uni moet de leiding nemen en op alle levels moeten de medewerkers zich betrokken voelen. Het werken en verbonden zijn aan een universiteit, of dat nu als docent of wetenschapper is of allebei, draait om wat hij noemt ‘academic freedom’. Juist door minder controle en druk rijst er meer vertrouwen en verantwoordelijkheid van de academicus om zich ten volste te ontplooien tijdens de carrière aan de universiteit. Het Gent model heeft veel internationale aandacht gekregen. Van der Walle spreekt de hoop uit dat uni’s in Nederland een voorbeeld nemen aan het systeem in Gent. Hij sluit zijn presentatie af met: “Stop te beweren dat je op alle vlakken excellent bent!”   

Excellent onderwijs bij onderzoekrijke universiteiten (Professor Dilly Fung/London School of Economics and Political Science/auteur van “The Connected Curriculum”)
Tijdens haar presentatie houdt Dilly Fung een aantal vragen tegen het licht. Wat wordt nu eigenlijk bedoeld met “hoger level onderwijs en krachtige kennisvergaring”. Hoe kunnen studenten op hoog niveau leren en het geleerde op een dusdanige manier toepassen in de praktijk, waarbij ze zich gesterkt voelen om het verschil te maken? En hoe kunnen we garanderen dat dit werkt voor alle studenten ongeacht achtergrond? Als belangrijkste punt geeft ze aan dat je studenten moet stimuleren om onderzoek skills te ontwikkelen. Elke student zou bovendien moeten streven naar een holistische aanpak tijdens de studietijd, die aansluit bij hun eigen identiteit en waarden. Wil je meer lezen over dit onderwerp in “The Connected Curriculum”? Klik hier. 

Paneldiscussie
Als laatste onderdeel voor de middagpauze vindt er een paneldiscussie plaats. Aan het woord kwamen: Michael Murphy (President EUA) Mangala Srinivas (President Young Academy of Europe), Ruth Graham (Higher Education consultant) en Jeroen Geurts (President ZonMw & bestuurslid NWO). Er werd door bovenstaande personen voornamelijk gereageerd op uitkomsten die de Mentimeter verzamelde. De Mentimeter kwam in mei tijdens het congres ook al aan bod. Het publiek werd via een app onderworpen aan stellingen waarop ze konden reageren van “helemaal eens” tot “totaal oneens”. Eén van de stellingen luidde: Kwaliteit van onderzoek zou moeten worden beoordeeld op basis van het wetenschappelijk of maatschappelijk belang in plaats van de impact factor van het wetenschappelijk tijdschrift waarin het wordt gepubliceerd. Vanuit het panel wordt hierop gereageerd. Of een paper al dan wel of niet wordt gepubliceerd zegt totaal niets over de kwaliteit van het onderzoek.

Overhandiging Position Paper: het moment suprême
Dan volgt het hoogtepunt van de dag: de overhandiging van een gezamenlijk position paper  “Ruimte voor ieders talent” aan de Minister van Onderwijs, Ingrid van Engelshoven. Hierop neemt ze plaats achter de microfoon om haar reactie te geven. De huidige nadruk op individuele excellentie is volgens haar buiten pas en achterhaald te noemen. In plaats van een systeem van alleen beloningen en erkenning moet er een focus komen op samenwerking. Ze neemt ons terug in de tijd naar een moment in 1969, precies 50 jaar geleden toen Neil Armstrong als eerste mens voet zette op de Maan. De reactie van de toenmalige president Kennedy was: we gingen naar de maan, niet omdat dat gemakkelijk was…maar juist omdat het moeilijk is. Ingrid sluit zich hierbij aan en moedigt aan om hieraan vast te houden, terwijl we verdere stappen zetten. Ze spreekt haar dankbaarheid uit naar alle betrokkenen die zich hebben ingezet de laatste jaren om te komen tot het samenstellen van deze position paper, waarin heel duidelijk wordt omschreven wat de ambitie van de wetenschappers en universiteiten is en welke veranderingen nodig zijn in het (inter)nationale wetenschapssysteem. Ze sluit af met de woorden: “Beste mensen, hier wordt vandaag geschiedenis geschreven!”, gevolgd door een luid en langdurig applaus…  

Ik kijk weer terug op een geslaagde dag. Alles liep gesmeerd en geolied, net zoals ver terug in de tijd van de Graansilo. Er schiet ineens een tekst door mijn hoofd, die hier in Rotterdam vaak luidkeels wordt gezongen tijdens de voetbalwedstrijden van de grootste club. “Geen wóórden, maar da-ha-den….”. Dat is precies waar de geleerden inmiddels gehoor aan hebben gegeven! En nu maar blijven scoren…  
   
Anke Peters

Kijk hier de aftermovie van het congres.